Uczestnicząc w obrocie gospodarczym, warto zawczasu zadbać o zabezpieczenie swoich wierzytelności.
Prawo daje nam wiele możliwości zabezpieczenia wierzytelności, może to być przykładowo:
Jednym z popularniejszych i najtańszych zabezpieczeń jest weksel. W obrocie zazwyczaj występują weksle własne in blanco lub weksle weksle niezupełne. Aby uniknąć ewentualnej wadliwości weksla oraz wątpliwości co do jego zapisów, najkorzystniejsze jest uzyskanie od kontrahenta weksla in blanco, zawierającego wyłącznie własnoręczny podpis wystawcy (warto aby obok dopisać nr PESEL wystawcy) i ewentualnie kwotę wekslową. W przypadku dłużników - spółek, pod wekslem powinna znajdować się pieczęć spółki (względnie odręczne określenie jej nazwy, adresu i numeru KRS) a pod nią podpis osoby upoważnionej do samodzielnej reprezentacji oraz jej pieczęć imienna (względnie podpisy wymaganej ilości osób, w przypadku reprezentacji łącznej). Należy pamiętać, że tylko podpis musi być złożony własnoręcznie - pozostałe zapisy mogą być naniesione maszynowo.
Weksel własny zupełny winien zawierać co najmniej:
W przypadku braku któregoś z powyższych elementów mówimy o wekslu niezupełnym popularnie określanym jako weksel in blanco. Weksel in blanco przed „uruchomieniem” wymaga uzupełnienia o co najmniej ww. elementy jaki posiadać musi weksel zupełny.
Weksle od 01.01.2007 r. nie są objęte opłatą skarbową.
Przy wystawianiu weksla może być sporządzona deklaracja wekslowa - tj. porozumienie określające sposób wypełnienia weksla oraz wierzytelności, których wesel dotyczy - w przypadku weksla zabezpieczającego. Deklaracja wekslowa jest przede wszystkim zabezpieczeniem dla wystawcy - dłużnika, ponieważ ma na celu zabezpieczenie przed wypełnieniem weksla niezgodnie z porozumieniem stron.
Dodatkowym zapieczeniem, o którym warto pamiętać przy wekslach jest aval czyli poręczenie wekslowe - szczególnie w przypadku gdy wystawcą weksla jest osoba pozostająca w związku małżeńskim, warto aby weksel był poręczony przez małżonka - pozwoli to na egzekucję także z majątku wspólnego obojga dłużników, który to majątek w praktyce jest zazwyczaj największy. Poręczenie wekslowe jest ustanawiane poprzez zapisanie na wekslu słowa "poręczam" oraz umieszczenie własnoręcznego podpis poręczyciela (najlepiej z numerem PESEL). Przy czym sam podpis na przedniej stronie weksla uważa się za udzielenie poręczenia - z wyjątkiem podpisu wystawcy.
W związku z tym, iż w obrocie funkcjonuje bardzo wiele wadliwych wzorów weksli, powodujących nawet nieważność weksla, poniżej zamieszczam przykładowy druk weksla, który pozwoli Państwu łatwo i bezpiecznie uzyskać skuteczne zabezpieczenie wekslowe.
Poręczenie przysparza wierzycielowi dodatkowego dłużnika, od którego będzie mógł on dochodzić swoich roszczeń. Zawierając umowę poręczenia (do czego wystarczające jest złożenie oświadczenia przez poręczyciela) poręczyciel zobowiązuje się zaspokoić wierzyciela na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny, a zatem wierzyciel może dochodzić wedle własnego wyboru spełnienia świadczenia bądź to od dłużnika głównego, bądź od poręczyciela, lub od obu jednocześnie.
Poręczyć można za dług istniejący na dzień ustanawiania poręczenia, ale także za dług przyszły. Zakres odpowiedzialności poręczyciela określa umowa poręczenia, przy czym zobowiązanie poręczyciela nie może być szersze od zobowiązania głównego, natomiast może być w stosunku do niego ograniczone.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest to przeniesienie na wierzyciela własności określonych rzeczy należących do dłużnika - mogą to być zarówno ruchomości jak i nieruchomości.
Z wyjątkiem nieruchomości, dla których przeniesienia wymagana jest forma aktu notarialnego, umowa przewłaszczenia może być zawarta w dowolnej formie. Oczywiście zalecane jest zachowanie formy pisemnej, celem wykluczenia wątpliwości co do stanu własności.
Umowa taka zawiera zastrzeżenie, iż w sytuacji gdy dłużnik spłaci swoje zobowiązanie w terminie, wierzyciel będzie zobowiązany do zwrotnego przeniesienia własności, względnie iż przeniesienie własności traci moc i dłużnik staje się z powrotem właścicielem rzeczy (przy czym ta ostatnia konstrukcja nie może dotyczyć nieruchomości).
W wyniku przewłaszczenia na zabezpieczenie, przedmiot przewłaszczenia staje się wyłączną własnością wierzyciela, przy czym posiadaczem rzeczy cały czas może pozostawać dłużnik - w zależności od ustaleń stron. Przy większych zobowiązaniach na poziomie kilkudziesięciu lub kilkuset tysięcy stosuje się zazwyczaj przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości. Natomiast przy zobowiązaniach niższej wartości częściej spotykane jest przewłaszczenie samochodu. Jest to także stały element umów kredytowych na zakup samochodu.
Jest to znacznie lepszy sposób zabezpieczenia od hipoteki lub zastawu, bowiem zaspokojenie wierzyciela nie wymaga przeprowadzania postępowania sądowego ani egzekucyjnego.
Hipoteka jest to ograniczone prawo rzeczowe, które obok zastawu stanowi zabezpieczenie rzeczowe. Hipoteka jest ustanawiana na nieruchomości oraz na wybranych prawach - spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie czy użytkowaniu wieczystym.
Ustanowienie hipoteki wymaga złożenia stosownego oświadczenia przez właściciela nieruchomości w formie aktu notarialnego. Przy czym hipoteka na nieruchomości powstaje dopiero z chwilą wpisana jej do księgi wieczystej.
Wierzyciel, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką, może domagać się jej zaspokojenia poprzez egzekucję z obciążonej hipoteką nieruchomości, bez względu na to czyją własnością jest przedmiotowa nieruchomość. Wierzyciel hipoteczny ma pierwszeństwo zaspokojenia się z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela nieruchomości.
Zaspokojenie z przedmiotu hipoteki następuje w postępowaniu egzekucyjnym, do czego niezbędne jest uzyskanie tytułu wykonawczego (orzeczenia sądu zaopatrzonego w klauzulę wykonalności).
Na podstawie prawa zastawu wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z tej rzeczy (prawa) bez względu na to, czyją stała się własnością. Zastaw może być ustanowiony jedynie na rzeczach ruchomych oraz na niektórych prawach zbywalnych np: akcjach, obligacjach, wierzytelnościach. Zastaw na nieruchomości jest niedopuszczalny. Wierzyciel ma prawo zaspokojenia z przedmiotu zastawu z pierwszeństwem przed pozostałymi wierzycielami właściciela rzeczy. Zastaw może być ustanowiony na rzeczach których właścicielem jest dłużnik lub osoba trzecia.
Zaspokojenie z przedmiotu zastawu następuje w postępowaniu egzekucyjnym, do czego niezbędne jest uzyskanie tytułu wykonawczego (orzeczenia sądu zaopatrzonego w klauzulę wykonalności).
Należy pamiętać iż zastaw wygasa z chwilą wydania rzeczy zastawcy (właścicielowi, który ustanowił zastaw). W związku z powyższym należy zadbać, aby przedmiot zastaw nie powrócił do zastawcy, bowiem z tą chwilą prawo to wygaśnie.
Drugim rodzajem zastawu, jest zastaw rejestrowy.
Do ustanowienia zastawu rejestrowego jest wymagane zawarcie umowy o ustanowienie zastawu (tzw umowa zastawnicza), w formie pisemnej pod rygorem nieważności oraz wpis do rejestru zastawów. Stronami umowy zastawniczej są osoba uprawniona do rozporządzania przedmiotem zastawu oraz wierzyciel. Natomiast rejestr zastawów prowadzą sądy rejonowe, a sądem miejscowo właściwym dla dokonania wpisu jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania (siedziba) zastawcy. Zastaw rejestrowy utrzymuje się także w przypadku jeśli przedmiot zastawu pozostaje w posiadaniu zastawcy. W umowie zastawniczej można określić, iż wierzyciel będzie mógł się zaspokoić bezpośrednio z przedmiotu zastawu, bez przeprowadzania postępowania sądowego i egzekucyjnego - np. poprzez sprzedaż przedmiotu zastawu lub poprzez przejęcie jego własności.
Gwarancja bankowa stanowi pisemne zobowiązanie banku - gwaranta do zapłaty kwoty maksymalnej wskazanej w gwarancji (sumy gwarancyjnej), w przypadku gdy zleceniodawca gwarancji, na którego została wystawiona, nie wywiąże się ze swojego zobowiązania. Znajduje ona zastosowanie zarówno w obrotach krajowych, jak i zagranicznych. Gwarancje bankowe są umową nazwaną, uregulowaną w Ustawie prawo bankowe. Gwarancja zabezpiecza wierzyciela przed ryzykiem niewypłacalności dłużnika, lecz także przed ryzykiem długoterminowego i kosztownego dochodzenia roszczeń przed sądem. Adekwatną instytucją jest gwarancja ubezpieczeniowa, która wystawiana jest przez zakład ubezpieczeniowy - gwaranta. Gwarancje bankowe i gwarancje ubezpieczeniowe dają bardzo solidne zabezpieczenie roszczeń wierzyciela.
Dobrowolne poddanie się egzekucji następuje w trybie art. 777 §.1 pkt 4, 5 k.p.c. i wymaga dla swej ważności formy aktu notarialnego. Przedmiotowy akt zawiera opis zobowiązania dłużnika zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej, albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy akt ten określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o całość lub część roszczenia, czy wreszcie obowiązek wydania rzeczy indywidualnie (lub rodzajowo) oznaczonej. Ponadto akt zawiera oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji oraz określenie terminu, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności bądź też odpowiednio termin zapłaty lub wydania rzeczy.
Dobrowolne poddanie się egzekucji w trybie art. 777 k.p.c. stwarza sytuację, w której w przypadku nie wykonania zobowiązania przez dłużnika, wierzyciel nie musi ubiegać się o wydanie odpowiedniego wyroku przez Sąd, bowiem akt o poddaniu się egzekucji, po nadaniu mu klauzuli wykonalności przez sąd, stanowi tytułu wykonawczy uprawniający do wszczęcia postępowania egzekucyjnego przed komornikiem.